Rusça’da, Yaratıcı Problem Çözme Teorisi anlamına gelen Triz, Teoriya Resheniya Izobretatelskikh Zadatch kelimelerinin baş harflerinden oluşmaktadır. Ayrıca İngilizcede Theory of Inventive Problems Solving kelimelerinin baş harflerinden oluşan TIPS kısaltması da kullanılmaktadır.
Bu yöntem, 1946 yılında Sovyetler Birliği Patent Ofisi’nde çalışmakta olan Genrich Saulovich Altshuller tarafından bulunmuş, günümüze kadar dünya üzerinde var olan yaklaşık 2.000.000 patentin incelenmesi ve ortak özelliklerine göre sınıflandırılması ile geliştirilmiştir. Altshuller’e göre Triz, çok inovatif bir kişinin yenilikçilik seviyesini 3 kat, daha az inovatif bir kişinin yenilikçilik seviyesini ise 10 kat’a kadar yükseltebilmektedir.
Örneğin; Triz, bir aracın ağırlığı arttıkça benzin tüketimi de artar; bunu nasıl dengeleyebiliriz; ya da bir organizasyonun büyüklüğü arttıkça paydaşların iletişim yapısı nasıl etkilenir gibi sorulara cevap arar.
Triz’in Problem Çözme Köprüsü:
Altshuller, Triz’in yapısını; sistematik, ideal çözüme ulaşabilmek için geniş çözüm önerileri içerisinde rehberlik eden, psikolojik yaklaşımlara dayanmadığı için tekrarlanabilir ve güvenilir, yaratıcı bilgi tabanının tamamına erişebilir ve bu birikime yeni bilgiler ekleyebilir şeklinde özetlemektedir.
Triz’in Araçları
Triz’in problem çözme mantığı ilk olarak iki adımdan başlar. Eğer istenmeyenbir etki varsa ve bunun ortadan kaldırılması isteniyorsa, İstenmeyen etkiyi ortadan kaldırma, eğer sistem geliştirilmek isteniyorsa veya sistemdeki problem çözülmek isteniyorsa, Problemleri Bulma ve Sistemin Fonksiyonelliğini Geliştirme Tekniği kullanılır.
Triz’in problem çözme mantığı ilk olarak iki adımdan başlar. Eğer istenmeyen bir etki varsa ve bunun ortadan kaldırılması isteniyorsa, İstenmeyen etkiyi ortadan kaldırma, eğer sistem geliştirilmek isteniyorsa veya sistemdeki problem çözülmek isteniyorsa, Problemleri Bulma ve Sistemin Fonksiyonelliğini Geliştirme Tekniği kullanılır.
1. İstenmeyen Etkiyi Ortadan Kaldırma:
İstenmeyen etkiyi ortadan kaldırma kendi içinde 5 adıma ayrılır.
1.1 Kök Çelişki Analizi ( Root Conflict Analysis )
Kök Çelişki Analizi, İdaredeki bir sorunun; yalnızca hata veya uygunsuzluk olarak tanımlanması yaklaşımından farklı olarak, sorunun neden ortaya çıktığını belirlemek şeklinde tanımlanabilir. Kök Çelişki Analizi’nin Triz’cesi birbiriyle çelişen nedenleri bulmak için her şeyin incelenmesidir. Böylece bize problemin teknik çelişki veya fiziksel çelişki olduğu hakkında bilgi verir.
1.2 Teknik Çelişki ( Technical Contradiction )
Bir özellik iyileşirken diğer özelliğin kötüleşme durumudur. Teknik Çelişkiler 39×39 Çelişki Matrisi ile çözülür. Bu kısımda problemin iyileşen ve kötüleşen özelliklerini buluruz. Bunun için aşağıdaki 39 Mühendislik Parametresinden faydalanılır.
1.3 39×39 Çelişki Matrisi ( 39×39 Contradiction Matrix )
1.4 Akıllı Küçük Adamlar ( Small Little People )
Akıllı küçük insanlar yöntemi, problemin her bir parçasını küçük bir insan yerine koyarak problemle empati kurmayı, böylece probleme daha kolay çözüm yolları bulmayı hedefler.
1.5 40 Yaratıcı Prensip ( 40 Inventive Principles)
40 Yaratıcı Prensip Altshuller ve ekibinin incelediği 200.000 patent sonrası oluşturulmuştur. 40 yaratıcı prensip de çelişki matrisi ile beraber zamandan zamana gelişmiştir. Çelişki Matrisinde kesişen özelliklerdeki numaralar bizi 40 yaratıcı prensibe götürür. Prensibin bizi önerdiği şekilde problemi çözüme kavuştururuz.
1.6 Çözümün tamamlanması
40 Yaratıcı Prensiplerde belirlediğimiz yöntemler uygulandığında problemimizi çözmüş oluruz.
2. Problemleri Bulma ve Sistemin Fonksiyonelliğini Geliştirme
Problemleri Bulma ve Sistemin Fonksiyonelliğini Geliştirme
aşamasında Triz; bize sistemin incelenmesini, fiziksel çelişki durumlarının tespit edilmesini ve sistemin içindeki yetersiz veya etkin kullanılamayan mekanizmaların incelenmesini önerir.
2.1 Fiziksel Çelişki
Birbiriyle çelişen iki zıt özelliğin aynı anda olması durumuna
denir. Fiziksel çelişkileri çözmek için ayırma prensipleri kullanılır.
2.2 Cisim Alan Analizi
Altschuller 1970’in ortalarında yeni bir problem çözüm tekniği
olan Madde-Alan (Substance-Field) veya kısaca SuField analizi ve bununla beraber kullanılan 76 standart çözümü ortaya atmıştır. Bu teknik, problemi çözmek için çelişkileri ortaya koyup daha sonra da çözme yoluna gitmez. Bunun yerine sistemdeki eksikleri, zararları arama ve çözüm önerme, sistemde bazı
parametrelerin ölçülmesi, aranması ve son olarak da sistemin evriminin bulunmasını amaçlar.
2.3 Fonksiyon Analizi
Fonksiyon Analizi, anlaşılması kolay bir problemde bile dikkatli bir
inceleme ile ilk bakışta fark edilemeyen problemlerin tespit edilebilmesine olanak verir. İncelenen sistemde ne olduğu ile ilgili basit ancak detaylı bir resim sunar. Fonksiyon analizinin yapılabilmesi için fonksiyon listesinin çıkarılması gerekir. Fonksiyon listesinde herhangi bir sistem içinde belli eylemlerde
bulunarak diğer sistem elemanlarının değişmesine neden olan birimler “özne” olarak tanımlanır. Öznelerin eylemleri aracılığı ile değişikliğe uğrayan elemanlar ise “nesne”lerdir. Özne-eylem-nesne dizilerinin her biri birer fonksiyonu oluşturur.. Fonksiyon gösterimi fonksiyon listesi oluşturulduktan sonra fonksiyon haritası çıkarılır. Fonksiyon haritasının çıkarılması, sistemdeki tüm elemanlar arasındaki ilişkilerin görülebilmesine olanak verir.
2.4 76 Standart Çözüm
76 standart çözüm sistemdeki problemleri çözmek için kullanılır.
1975-1985 yılları arasında geliştirilmiştir. İlk başta(1975) 5 standart çözüm varken, sistem geliştirilmiş ve bu standart çözüm sayısı 1985 yılında şuan ki sayısına (76) ulaşmıştır.
76 standart çözüm 5 ana gruba (sınıfa) ayrılmaktadır:
I. Sistemde küçük bir değişiklik veya değişiklik yapmaksızın iyileştirme (13)
II. Sistemi değiştirerek iyileştirme (23)
III. Ana sistemden bir üst sisteme ya da mikro seviyeye geçiş (6 )
IV. Teknik sistemdeki herhangi bir şeyi ortaya çıkar veya ölçümünü yap (17)
V. Teknik sisteme madde veya alanları nasıl konulacağını tanımla (17)
76 Standart Çözüm ile ilgili daha ayrıntılı anlatıma buradan ulaşabilirsiniz.
2.5 Ariz
Ariz dilimizde Yaratıcı Problem Çözme Algoritması anlamında gelmektedir.
Ariz, Triz’in araçlarından bir tanesidir.
Karmaşık problemlere çözüm yolu üretmek için kullanılır.
Karmaşık problemler birkaç adımda çözülemez. Diğer araçlarla çözülemeyen bu çok karmaşık problemler için Triz, Ariz çözüm aracını içerir.
Ariz 3 aşamadan oluşur:
Aşama 1:
1- Problemin yeniden yapılandırılması. Problem yeniden yapılandırılırken şu aşamalardan geçer:
1.1 Sistemin Analizi
1.2 Kaynakların – güçlerin analizi
1.3 En ideal son çözüm yolunun tanımı ve fiziksel çelişkinin formulasyonu
Aşama 2:
2- Fiziksel Çelişkinin Oradan Kaldırılması.
Fiziksel Çelişki ortadan kaldırılırken şu aşamalardan geçer:
2.1 FizikselÇelişkilerin Ayrıştırılması
2.2 Problemin mevcut olduğu ürün veya hizmet hakkındaki bilgi tabanını birbirinden ayrıştır. Ayrıştırmamız gerekenler:
Etkiler, Standartlar ve Prensipler
2.3 Mini Problemi Değiştir
Aşama 3:
3- Çözümü Analiz Etme.
Çözüm analiz edilirken şu aşamalardan geçer.
3.1 Çözümü gözden geçirme ve kaldırılan fiziksel çelişkinin analizi
3.2 Çözümün maksimum kullanışını geliştir.
3.3 Tüm aşamaları gerçek zamanlı olarak uygulayarak gözden geçirmek.
Triz’de geleceğe yönelik tahminler yapılabilir ve ürün veya hizmet hakkında geleceğe dair geliştirme tahminleri yapılabilir. İki farklı şekilde incelenir:
1.Kavramsal Sistem Değişikliği
1 .1Fonksiyon Analizi
Fonksiyon analizi problem çözmede kullanıldığı gibi kavramsal sistem değişikliğinde de kullanılır.
1.2 Kesme
Bu yöntemde fonksiyon analizinde bulunan kavramların değiştirilmek istenen sistem durumlarına göre seçimi yapılır. Değiştirilecek kavramlar seçilir.
1.3 Etkilerin Veri Tabanı
Daha önceden yapılmış çalışmalara bakılır. Bu çalışmalardan elde edilmiş sonuçlar ve bu çalışmaların sistemde bıraktığı etkiler incelenir.
1.4 Sonuç
Yapılan araştırmaların uygulanması ve ona göre dizayn edilmesi sağlanır.
2- Geleceğe Yeni Sistem Nesilli Oluşturma
2.1 Değer Neden Haritası Oluşturma
Değer Neden Haritası (İngilizce ismiyle Value-Conflict Mapping -VCM ) ayıklama ve bağlantı teknolojisi ile iş ve pazar çelişkilerine yardımcı olmak üzere tasarlanmıştır. VCM var olan müşterilerin anahtar talep işlemlerinin direkt olarak haritalamasını ve potansiyel çelişkilerin değer değişimlerini ve var olan çelişkilerin belirlenmesini öngörür. Yani VCM’nin ana fikri; Mevcut teknolojik veya ticari ürün ve sistemlerin işletme ve pazar talepleri, eğilimleri ve gereksinimlerini tanımlamaktır.
3 adet çelişki grubu olabilir. Bunlar:
1) 2 belirli pazar talebini aynı sistemin parçası yapılması sürecindeki çelişki
2) Pazar ve iş talepleri arasındaki çelişki
3) 2 iş talebi arasındaki çelişki
2.2 Zıtlık Ağaçları
Değer neden haritasında belirlediğimiz zıtlıklar arasında bağlantılar kurulur.
2.3 Evrimsel Tespitler
Geliştirilen ürünler arasında ortaya çıkan inovatif ürünlerin incelenmesi ve yeni çıkan ürünler hakkında bilgi toplanması sürecidir.
2.4 Trendlerin ve Teknolojinin Evrimsel Hatları
Yeni ortaya çıkan ürün ve hizmetlerin incelenmesi ve gelecekte ne gibi geliştirmelere doğru gideceği hakkında tahminler ve analizler.
Sonuç
Triz’in genel hatlarından kabaca bahsettik. Triz, Rusya’da 500 saat ve ABD’de 350 saat’e kadar eğitimleri olan sistematik bir tekniktir. Tüm detayları bir blog yazısına sığdırmak imkânsız. Umarım yazımız sizler için Triz’e bir giriş yapma fırsatı sunar. Yazımızı Genrich Altshuller’in şu sözüyle bitirmek istiyorum: “ Her problem kendi sorununu üretir, önemli olan bu sorunları önceden tahmin edebilmektir.”
Triz, her inovasyon yöneticisinin bilmesi gereken tekniklerden biridir. Diğer tekniklerle alakalı yazılarımıza buraya tıklayarak göz atabilirsiniz.
Yazarlar: